Wat is klinisch onderzoek?
De geneeskundige praktijk is gebaseerd op preventieve, diagnostische en therapeutische interventies, waarvan de doeltreffendheid (voordelen) en veiligheid (afwezigheid van ongewenste effecten) moeten worden bewezen door rigoureus medisch onderzoek.
Terwijl preklinisch onderzoek medisch onderzoek is dat wordt uitgevoerd in een laboratorium, zonder directe betrokkenheid van de patiënt, en dat gericht is op het verzamelen van voorlopige gegevens over veiligheid en doeltreffendheid, betreft klinisch onderzoek personen die deelnemen aan zogenaamde “klinische studies” en heeft als doel de evaluatie van de doeltreffendheid en veiligheid van therapeutische interventies in een klinische omgeving.
Klinisch onderzoek
Sommige klinische studies zijn ter waarneming, ofwel hierbij observeren onderzoekers de “natuurlijke geschiedenis” van patiënten die zijn behandeld volgens de routinematige klinische praktijken (standaard zorg) , door het verzamelen van gegevens over het resultaat van de therapieën en informatie over andere patiënten en ziektes. Deze studies worden ook wel eens niet-interventioneel of niet-experimenteel genoemd.
In plaats daarvan, zijn er andere klinische studies die experimenteel zijn (of interventioneel) watklinisch onderzoek wordt genoemd.
Indien er een staat van reële onzekerheid bestaat betreffende de beste behandeling van een specifieke gezondheidstoestand, is er klinisch onderzoek vereist. Deze toestand wordt “equipoise” genoemd. Klinisch onderzoek is de meest betrouwbare methode om de doeltreffendheid en veiligheid van de interventies vast te stellen, teneinde te besluiten welke te gebruiken tijdens de klinische praktijk. Er zijn verschillende soorten klinisch onderzoek, aan de hand van de onderzoeksvraag en de toegepaste methodologie.
Types klinisch onderzoek
D.m.v. klinisch onderzoek kan een nieuwe therapie (experimenteel) worden vergeleken met een andere, reeds gebruikte klinische praktijk (controle) ter behandeling van de onderzochte gezondheidstoestand. Dit wordt gecontroleerd klinisch onderzoek genoemd. In sommige situaties is de experimentele therapie niet nieuw maar reeds goedgekeurd voor andere gezondheidsproblemen; in andere gevallen, waarvoor geen norm beschikbaar is, kan de controletherapie een placebo zijn, d.w.z. het toedienen van een inactieve stof. In gecontroleerd klinisch onderzoek worden patiënten in een groep geplaatst aan wie de nieuwe therapie wordt toegediend (experimentele groep) of in een groep die de controletherapie krijgt (controlegroep). Onderzoekers gebruiken meestal de term “arm” om deze groepen patiënten te definiëren. Wanneer de toewijzing willekeurig plaatsvindt (zoals bijvoorbeeld gebeurt wanneer je een munt opgooit) worden de studies gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek genoemd. Een gerandomiseerde toewijzing heeft als doel gelijkaardige groepen te vormen, zodat de verschillen tussen de twee groepen t.o.v. de definitieve uitkomst zijn toe te schrijven aan de verschillende ontvangen interventies en niet aan reeds bestaande verschillen.
Sommig klinisch onderzoek test de nieuwe interventie zonder vergelijkingen te maken. Dit hangt af van het doel van het onderzoek en de fases. In dit geval wordt de studie beschreven als ongecontroleerd of eenarmig onderzoek.
Om te voorkomen dat er ongewilde invloeden van onderzoekers bij de beoordeling van het effect van de interventie en/of de rapportage van de symptomen en resultaten van patiënten plaatsvinden, kan de toewijzing van de interventie of van de controle-armen geblindeerd of gemaskerd zijn. Als noch de dokter noch de patiënt weten in welke arm ze zijn toegewezen wordt het klinisch onderzoek “dubbelblind” of “dubbel gemaskerd” genoemd. In het tegenovergestelde geval, ofwel in een open-label onderzoek, is iedereen (onderzoekers en patiënten) op de hoogte van de allocatiearm.
Onderzoeksprotocol. Ethische Commissie en geïnformeerde toestemming
Bij het uitvoeren van een klinische studie, moeten onderzoekers altijd een schriftelijk plan opvolgen, “onderzoeksprotocol” genaamd. Het protocol wordt vastgelegd voor het begin van de studie en bevat een gedetailleerde beschrijving van de doelstellingen, het ontwerp, de methodologie, de organisatie en de uitvoer van de studie.
Elke klinische studie moet worden goedgekeurd door de Ethische Commissie voordat de patiënten worden aangemeld. De Ethische Commissie is een multidisciplinaire groep experts die het onderzoeksprotocol evalueren vanuit een wetenschappelijk en ethisch gezichtspunt.
. Teneinde te kunnen besluiten om deel te nemen aan een klinische studie moet een patiënt van zijn/haar arts een document ontvangen waarin alle informatie over het onderzoek wordt beschreven en, indien de patiënt vrijwillig besluit deel te nemen, moet hij/zij de de geïnformeerde toestemming ondertekenen en er een datum onder zetten. zie Geïnformeerde toestemming
Fases van het klinisch onderzoek
Een nieuw geneesmiddel ondergaat verschillende testfases tijdens het proces van klinische ontwikkeling. Indien het geneesmiddel in één fase een aanvaardbaar toxiciteitsniveau blijkt te hebben in verhouding tot het verwachte voordeel, kan met de volgende onderzoeksfase van start worden gegaan.
Elke fase heeft een verschillend aandachtspunt:
In Fase I wordt onderzocht of een nieuwe therapie onschadelijk is en wordt de volgende vraag beantwoord: “Is dit veilig?” Dit soort onderzoek wordt meestal of een beperkt aantal gezonde vrijwilligers uitgevoerd. Sommig Fase I-onderzoek (zoals in de oncologie) wordt echter uitgevoerd met patiënten en niet met gezonde mensen. Het hoofddoel is de mogelijke bijwerkingen van de behandeling te beoordelen en na te gaan waar en hoe deze optreden.
De Fase II-onderzoeken testen de therapeutische activiteit van de behandeling (d.w.z. het vermogen om de gewenste effecten op het menselijk lichaam teweeg te brengen) en beantwoorden de volgende vraag: “Wat is het effect ervan?” Deze worden uitgevoerd op een grotere groep deelnemers, gezonde personen en patiënten.
Fase III-onderzoeken testen de doeltreffendheid van de nieuwe behandeling en beantwoorden de vraag “Werkt het?” In deze fase wordt de nieuwe behandeling vergeleken met de standaardbehandeling of met een placebo om zijn doeltreffendheid en bijwerkingen te testen, gewoonlijk d.m.v. een gerandomiseerd gecontroleerd onderzoek in een geselecteerde groep patiënten.
Fase IV onderzoeken vinden plaats wanneer het geneesmiddel is goedgekeurd door de regelgevende instanties en op de markt verkrijgbaar is. Het doel van deze fase is om meer informatie te verkrijgen over langdurige voordelen en bijwerkingen tijdens wijdverbreid gebruik in de klinische praktijk. Zij beantwoorden de vraag “Werkt het tijdens de klinische praktijk?”.
Basket trials
Basket trials zijn een nieuw type klinisch onderzoek dat zich focust op de behandeling van kankerpatiënten die een specifieke genetische mutatie of moleculair profiel bezitten, teneinde de gerichte therapie te evalueren. Basket trials gebruiken vaak een methodologische aanpak die “eenarmig” wordt genoemd, ofwel de evaluatie van de werkzaamheid van een geneesmiddel zonder gebruik te maken van een comparator. (BoB trials)
Kijk om meer te weten over klinisch onderzoek naar het korte geanimeerde filmpje dat is ontwikkeld en geproduceerd met het door de EU-gefinancierde ECRAN project: https://vimeo.com/69337236.
Klinisch onderzoek: belangrijke dingen om te weten
- “Nieuwe behandelingen” zijn niet per definitie beter dan standaard behandelingen v.w.b. doeltreffendheid en veiligheid.
- Patiënten moeten voor een klinisch onderzoek worden geselecteerd als het waarschijnlijk is dat zij de meeste baat hebben bij de nieuwe behandeling.
- Om ethische redenen zijn placebo-controlegroepen niet toegestaan als er al een standaardbehandeling bestaat en de patiënten daarvan baat kunnen hebben. In dit soort gevallen, moet de beste beschikbare standaard behandeling als controle worden gebruikt.
- Klinisch onderzoek wordt gereguleerd door internationale richtlijnen en wetgeving, teneinde deelnemers te beschermen en hun veiligheid te garanderen.
- Voordat klinisch onderzoek wordt uitgevoerd met patiënten, moeten in de laboratoria verschillende studies (gewoonlijk ingedeeld in “fasen”) tot stand worden gebracht – binnen het laboratoriumonderzoek en het preklinisch onderzoek. Als deze studies bevredigende bevindingen opleveren, wordt het geneesmiddel getest in klinisch onderzoek. Het uiteindelijke doel van klinisch onderzoek is de bevindingen van de proefbank naar het ziekenhuisbed te verplaatsen en zo laboratoriumonderzoek te vertalen naar een concrete manier om patiënten te kunnen helpen.
Hoe kan ik het beste klinische onderzoek voor mezelf vinden?
Als je overweegt deel te nemen aan een klinisch onderzoek, is de eerste en gemakkelijkste stap het je arts te vragen, die op de hoogte is van je ziekte en alles weet over de resultaten van je tests. Hij kan je dan doorverwijzen naar de meest geschikte trials in plaatselijke ziekenhuizen, onderzoekscentra of universiteiten.
Andere mensen ontmoeten die zijn gediagnosticeerd met dezelfde aandoening is bovendien nuttig om informatie te vergaren. Patiëntenverenigingen zijn meestal zeer behulpzaam en je kunt hun websites direct raadplegen.
Je kunt ook direct zoeken in de registers van klinische studies die overal ter wereld worden uitgevoerd (https://www.clinicaltrials.gov/ ) of klinische studies die worden uitgevoerd op Europees niveau (https://www.clinicaltrialsregister.eu/ctr-search/search.). Voor elke studie kun je een samenvatting lezen van het onderzoeksprotocol, onderzoekslocaties vinden en specifieke contactinformatie opzoeken. Als je een klinisch onderzoek vindt dat je interesse wekt, is het beste er met je arts over te spreken.
Doorloop in ieder geval het gehele proces van de geïnformeerde toestemming, voor je een uiteindelijke beslissing neemt. Hoewel dit een tijdrovend proces kan zijn, is het van essentieel belang dat je volledig begrijpt waar je je voor aanmeldt.
Bron: ECRAN – European Communication on Research Awareness Needs – project gefinancierd door het Zevende Kaderprogramma van de Europese Unie.
